“Qumështi i ëndrrave”


Bienalja e 59-të e Venecias

“Qumështi i ëndrrave” është huazuar nga një libër i artistes Leonora Carrington, në të cilin, siç thotë kuratorja e Bienales Cecilia Alemani, “artisti surrealist e përshkruan një botë magjike ku jeta rishihet vazhdimisht përmes prizmit të imagjinatës dhe ku çdokush mund të ndryshojë, transformohet, të bëhet diçka dhe dikush tjetër.

Ekspozita “ Qumështi i ëndërrave" fton krijesat e mbinatyrshme të Leona Carringon sëbashku me personazhe e tjera  krijon një udhëtim imagjinar përmes metamorfozave të trupit dhe përkufizimeve të njerëzimit.”

Bienalaja e 59 e Venecias, vjen më në fund  pas tre vitesh me plot risi, që nga përzgjedhja e kuratores, Cecilia Alemani, e para grua në kurimin e këtij eventi me rëndësi dhe ky është një edicion me një prezencë të spikatur të artisteve gra, transgjinorë apo dhe me gjini të papërcaktuar.

Hulumtimi i saj i thellë ka prodhuar një shfaqje jashtëzakonisht koherente, e cila, përveç hapësirës së artit të ri mbështetet dhe në referenca tê cilat vijnë nëpërmjet veprave të surrealistëve si Ithell Colquhoun, Dorothea Tanning dhe Remedios Varo. Artistë të tillë parafytyrojnë shqetësimet bashkëkohore të kuratores Alemani: trupi në transformim, metamorfoza, bota e konsideruar nga një këndvështrim tjetër nga ai i një burri të bardhë.

Brick House (2019) by Simone Leigh, part of The Milk of Dreams at Venice Biennale. Photograph- David Levene:

Ekspozita mbështetet në shumë biseda me artistët të zhvilluara gjatë viteve të fundit. Pyetjet të cilat vazhdonin të lindnin nga këto dialogje, duket sikur mbërthejnë një moment në histori kur  vetë mbijetesa e specieve kërcënohet, por gjithashtu përmbledhin shumë pyetje dhe shqetësime të cilat prekin dhe shkencë, artin dhe mitet e kohës sonë!

Si po ndryshon përkufizimi i njeriut? Çfarë është jeta dhe çfarë e dallon bimën dhe kafshën, njeriun dhe jo njeriun? Cilat janë përgjegjësitë tona ndaj planetit, njerëzve të tjerë dhe formave të tjera të jetës? Dhe si do të dukej jeta pa ne?

Këto përbëjnë disa nga pyetjet orientuese për këtë edicion të Bienales i cili fokusohet në tre fusha tematike në veçanti: përfaqësimi i trupave dhe metamorfozat e tyre; marrëdhëniet ndërmjet individit dhe teknologjisë; lidhja midis trupave dhe Tokës.

Ndërsa vizitorët lëvizin nëpër Ekspozitën në Pavijonin Qendror dhe  në Corderie, ata përballen me pesë seksione më të vogla historike: plejada në miniaturë të veprave të artit, grumbullime të objekteve të gjetura dhe dokumenteve, për të eksploruar disa tema kryesore. Të konceptuara si kapsula kohore, këto shfaqje brenda shfaqjes ofrojnë mënyra shtesë hetimi dhe introspeksioni, duke u endur një rrjet referencash dhe jehonash që lidhin veprat e artit të së kaluarës – duke përfshirë huatë nga muzete   dhe përzgjedhje jokonvencionale –deri te prezantimet në hapësirën përreth të artistëve bashkëkohorë.

Kjo qasje e gjerë transhistorike gjurmon lidhjet farefisnore dhe lidhjen midis metodave dhe praktikave artistike, gjithashtu ndër breza, për të krijuar shtresa të reja kuptimi dhe për të lidhur të tashmen me të shkuarën. Çfarë lind, është një rrëfim historik që nuk ndërtohet rreth sistemeve të trashëgimisë apo konfliktit të drejtpërdrejtë, por rreth formave të simbiozës, solidaritetit dhe bashkëpunimit.

Do sjellim sot një prezantim të pavijonit prezantues të Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe pavijone të cilat kanë tërhequr vemendje, kjo falë dhe Arkitektes Blerta Vula Riznavolli,e cila na përcolli disa nga përshtypjet e saj të bienales së Venecias.

PAVIJONI I SHQIPËRISË

“Nga e para”

Artist: Lumturi Blloshmi
Kurator:  Adela Demetja

Lumturi Blloshmi (1944–2020), do të jetë artistja e parë femër që përfaqëson Shqipërinë me një prezantim personal në Venecia dhe Adela Demetja do të jetë e para kuratore shqiptare femër e Pavijonit Shqiptar.

Si pothuajse të gjithë artistët e brezit të saj, Lumturi Blloshmi pikturoi deri në fund të viteve ‘80 në stilin e realizmit socialist. Megjithatë, pas viteve '90 ajo ishte një nga të paktët artistë të brezit të saj që arriti të ripozicionojë dhe transformojë vazhdimisht e po ashtu sukseshëm veten dhe punën e saj deri në fund të jetës.

Pamje nga Pavijoni Shqiptar, fotografia nga Riccardo Tosetto

Blloshmi qëndronte në mes të kozmosit të saj, jo si një vëzhguese pasive, por si një pjesëmarrëse aktive. Kjo e lejoi atë të shprehte hapur pikëpamjet e saj për botën e artit dhe mekanizmat e saj e gjithashtu për shoqërinë e së cilës ishte pjesë. Këndvështrimi i saj ishte ai i një gruaje të fortë që kritikonte dhe provokonte me humor pushtetin e dominuar nga burrat. Ajo që e bën të veçantë veprën e saj është thjeshtësia simbolike dhe optimizmi i përdorur në trajtimin e realitetit të ashpër. Shpesh, Blloshmi e ka paraqitur veten në pikturat, performancat dhe fotografitë e saj. Nëpërmjet subjektivitetit, ajo krijoi qartë një marrëdhënie mes vetes dhe kontekstit social-politik, e cila e lejoi atë dhe ne gjithashtu të perceptojmë historinë dhe realitetin nga një këndvështrim i vetëpërcaktuar dhe personal.

Pamje nga Pavijoni Shqiptar, fotografia nga Riccardo Tosetto

“Lumturi Blloshmi. Nga e para” është konceptuar si një projekt ekspozitë që synon të prezantojë dhe pozicionojë sërish veprën dhe jetën e Lumturi Blloshmit në kontekstin e historisë së artit kombëtar dhe ndërkombëtar. Ky prezantim përbëhet nga një përzgjedhje e veprave të Blloshmit nga vitet 1960 deri në vitet 2010, duke përfshirë autoportrete dhe kompozime në pikturë dhe fotografi që flasin po aq për thelbin estetik dhe realitetin personal të Blloshmit, sa dhe për kontekstin specifik politik dhe social në të cilin u krijuan. Duke i qëndruar besnike dëshirës së pafiltruar për të shprehur ndërgjegjësimin për përvojën, Blloshmi i shtyu vazhdimisht kufijtë e stileve mediatike dhe formale duke eksperimentuar me materiale dhe kombinime mediatike për të arritur atë që ajo e quajti "një univers i veçantë i prekshëm". E vendosur zyrtarisht brenda kufijve të figuracionit, krijimtaria e saj - e informuar fort nga imagjinata dhe inovacioni - në thelbin e saj transmeton dhe rezonon një ndjenjë universaliteti dhe kohëzgjatjeje. Pavijoni është konceptuar në mënyrë të tillë që të pasqyrojë universin e prekshëm por njëkohësisht të pakapshëm të Blloshmit dhe hapjen e tij ndaj interpretimeve. Arkitektura e ekspozitës do të krijohet në bashkëpunim me arkitekten gjermane Johanna Meyer-Grohbrügge.

PAVIJONI I KOSOVËS

Monumentaliteti i Përditshmërisë.

Artist: Jakup Ferri

Kurator: Inke Arns


Jakup Ferri i prezanton pikturat, qëndisjet dhe qilimat në një instalacion të madh specifik për lokacionin të titulluar Monumentaliteti i Përditshmërisë. Shumë prej vizatimeve të Ferrit, në të cilat janë të vendosura qëndisjet dhe pikturat, tregojnë skena të përditshmërisë që përfshijnë kafshë, fëmijë, akrobatë, muzikantë dhe aktivitete sportive (si noti, zhytja, çiklizmi). Dhe pastaj është ky aspektI i gjuhës popullore që kthehet në surrealitet, ose magji, si kafshët që flasin ose bëjnë muzikë, njerëzit që kthehen në zogj, njerëzit që bëjnë muzikë për kafshët apo edhe bëhen kafshë ose krijesa hibride. Shumë shpesh ka ndërlidhje poetike ndërmjet njerëzve, kafshëve dhe objekteve, të cilët e shikojnë njëri tjetrin dhe kështu krijojnë vija të shikimit – si dialogje të heshtura – duke sugjeruar mënyra të reja potenciale të bashkëpunimit dhe komunikimit.

foto by. Blerta Vula

Punimet e Ferrit janë frymëzuar nga vizatimet e fëmijëve, arti popullor dhe i ashtuquajturi art i jashtëm. Shohim skena intime nga përditshmëria, me protagonistë të lumtur, kryesisht me ngjyra të ndezura. Kohët e fundit, Ferri u interesua edhe për tema si lëvizshmëria dhe arkitektura utopike nga vitet 1960, si Archigram’s Walking City.

PAVIJONI I MAQEDONISË SË VERIUT

Përvoja e peizazhit

Artist: Robert Jankuloski dhe Monika Moteska

Kurator: Ana Frangovska,  Sanja Kojic Mladenov,

Njeriu është e vetmja qenie që me vetëdije i referohet ekzistencës së tij dhe në kontekstin e filozofisë së ekzistencës nëse ndjekim me mendimin e Sartrit për lirinë e njeriut për sa i përket zgjedhjes personale, zgjedhjes së mundësive dhe marrjes së përgjegjësisë për ngjarjet dhe rrezikun për ekzistencën njerëzor, arrihet në konkluzionin apo kontradiktën e pakuptimësisë apo absurditetit të ekzistencës njerëzore, gjë që shpeshherë pohohet në shumë shembuj përgjatë historisë së njerëzimit.

Photo Robert Jankuloski.

Projekti Përvoja e Peizazhit nga Robert Jankuloski dhe Monika Moteska reflekton mbi këtë temë si dhe shumë nënshtresa të tjera. Është një projekt multimedial që përfshin instalime video, objekte dhe foto. “Estetika” e peizazheve të braktisura (të lëna mbas dore), të vendosura në një kontekst të ri, me shtresa të reja të transkriptimit të dispozitave jetë-vdekje, e bukur- e shëmtuar, e shëndetshme-e dëmshme  janë të pranishme në hulumtimet e mëparshme të artistëve, dhe në projektin Përvoja e Peizazhit, ata kërkojnë më thellë.

Përveç "hulumtimit të gjithëanshëm të peizazhit të transformuar", projekti vë në pikëpyetje trupin - njeriun si një simbol të pushtetit, por edhe si një forcë të brishtë dhe lehtësisht të mposhtshme, si dhe dominimin e kapitalit, politikat koloniale, ideologjitë dhe teknologjinë që ndikojnë në deformimin e ekuilibrit të jetës njerëzore, jetës së egër dhe mjedisit natyror brenda ekosistemit.

PAVIJONI I MALTËS

Diplomazija Astuta

Artist: Arcangelo Sassolino, Giuseppe Schembri Bonaci, Brian Schembri
Kurator: Keith Sciberras, Jeffrey Uslip
Komisioner: Arts Council Malta

Pavijoni i Maltës, i titulluar Diplomazija astuta, riimagjinon altarin e Caravaggio-s në ekzekutimin e Shën Gjon Pagëzuesit, si një instalacion zhytës dhe skulpturor që mbivendos narrativën biblike mbi të tashmen që përshkon vitet 1608- 2022, nga intelektuaja  në metafiziken.

Ekzekutimi  i Shën Gjonit nga Caravaggio

Diplomazija astuta ri-vendos temat e brendshme të Caravaggio-s brenda jetës moderne, duke e shtyrë shikuesit të përshkojnë një hapësirë ku tragjedia dhe brutaliteti i ekzekutimit të Shën Gjonit përjetohet në të tashmen. Padrejtësitë e së kaluarës janë pajtuar dhe parimet e përbashkëta humaniste mund të mbështeten në të ardhmen.

Photo Agostino Osio, Alto Piano

Diplomazija Astuta – duke përfshirë artisët Arcangelo Sassolino, Giuseppe Schembri Bonaci dhe Brian Schembri – riimagjinon altarin themelor maltez të Caravaggio-s Prerja e kokës së Shën Gjon Pagëzuesit si një instalacion kinetik dhe skulpturor. Nëpërmjet teknologjisë së induksionit, pikat e shkrira të çelikut bien nga qielli në shtatë vaska drejtkëndëshe uji, ku secila prej të cilave përfaqëson një temë në Prerjen e kokës. Duke transpozuar Oratorinë e Shpirtit të epokës ( Zegeist ) të Decollato-s në pavijonin e Maltës, Diplomazija Astuta rivendos temat e brendshme  të Caravaggio-s në jetën moderne, duke i shtyrë shikuesit të negociojnë një hapësirë ​​zhytëse ku tragjedia dhe brutaliteti i ekzekutimit të Shën Gjonit përjetohet në ditëve të sotme, padrejtësitë e së shkuarës  janë pajtuar dhe parimet e përbashkëta humaniste do të mbështeten në të ardhmen.

Photo Agostino Osio, Alto Piano

PAVIJONI I ISLANDËS

Perpetual Motion

Artist:  Sigurður Guðjónsson

Kurator: Mónica Bello,

Foto by Ugo Carmeni

Për ekspozitën e Pavijonit të Islandës në Bienalen e 59-të Ndërkombëtare të Venecias, artisti bashkëkohor me bazë në Rejkjavík Sigurður Guðjónsson prezanton skulpturën shumëndjesore Perpetual Motion. Vepra artistike ofron  një eksplorim poetik të materialitetit në skajin e kufijve të perceptimit, duke kombinuar fuqishëm imazhet lëvizëse dhe tingujt për të aktivizuar hapësirën dhe për të krijuar një përvojë magjepsëse dhe medituese për vizitorët.

Vepra artistike synon të krijojë një lojë në kufijtë e realitetit dhe trillimit, duke përshkruar diçka që është reale, por zakonisht përtej fushës sonë të perceptimit. Qëllimi im është të krijoj një përvojë poetike, shumëshqisore të materialitetit që përfshin shkallën, dritën, dimensionin dhe lëvizjen, duke përdorur zërin dhe videon për të transformuar hapësirën në një mënyrë skulpturore.

Foto by Ugo Carmeni

I njohur për veprat e tij të bazuara në kohë që vendosin makineritë e krijuara nga njeriu kundër relikeve teknike, Guðjónsson fton shikuesit të rishqyrtojnë abstraktin me një  video të përkuljes së perceptimit, e cila zmadhon formacionet e krijuara nga pluhuri metalik kur tërhiqet nga një shufër magnetike. Kjo pamje mikroskopike e materialitetit jo vetëm që rezulton në imazhe magjepëe por krijon një atmosferë të ngjashme me ekstazën dhe meditimin falë përdorimit e imazheve lëvizëse dhe të një gumëzhitje në sfond.

PAVIJONI I ITALISË

Historia e natës dhe fati i kometave

Artist: Gian Maria Tosatti
Kurator: Eugenio Viola
Kominisioner: Onofrio Cutaia,
Pavijoni Italian do të prezantojë punën e një artisti të vetëm dhe privilegji i takon Gian Maria Tosatti, instalacioni i gjerë mjedisor i të cilit do të zërë të gjithë hapësirën e Tese delle Vergini. Kjo vepër e fuqishme dhe shqetësuese, është një përrallë e dualiteteve: midis njeriut dhe natyrës; zhvillimit të qëndrueshëm dhe mjedisit; etikës dhe fitimit.

Foto by  Sarah Cascone

Italia, me sfondin e saj historik si një komb i rimëkëmbur nga dy luftërat botërore dhe i prekur nga një rritje e jashtëzakonshme ekonomike, e ashtuquajtura "mrekullia italiane", ofron skenarin e Historisë së Natës. Një sërë hapësirash industriale, të përdorura fillimisht për prodhime të ndryshme, ruajnë në heshtje makineritë e vjetruara dhe të papërdorura, objektet e braktisura dhe të vetmuara në të cilat nuk ka asnjë gjurmë të pranisë njerëzore që dikur i bënte të dobishme dhe funksionale.

Foto nga DGCC-MiC

Fati i kometave është vizioni përfundimtar, i cili na kujton se natyra e indinjuar nuk e ka falur njeriun që nga koha e Përmbytjes. Ajo hapet në një det nate që rrah muret e tij. Një varg llambash rrugësh gjysmë të zhytura tregon se duhet të ketë qenë një rrugë. Në sipërfaqen kërcënuese të këtij deti të errët ngrihet papritur një element shqetësues, shenja e një paqeje të mundshme: një tufë qindra xixëllonjash  që fluturojnë mbi një botë ku natyra ka rifituar dominimin e saj dhe ka rikthyer ligjin e saj mizor të bukurisë dhe harmonisë supreme. Është një marramendje që e shndërron braktisjen në dhembshuri dhe shpresë.

PAVILIONI I TURQISË

Një herë e një kohë

Artist: Füsun Onur
Kurator: Bige Örer
Komisionuar: Istanbul Foundation for Culture and Arts (İKSV)
Füsun Onur ka shtyrë kufijtë e pikturës dhe skulpturës për më shumë se gjysmë shekulli, duke i dhënë formë artit të saj përmes instinktit dhe intuitës, duke krijuar kështu një gjuhë përtej kohës. E painteresuar për trendet mbizotëruese të botës së artit, Onur ka vazhduar të prodhojë vepra delikate dhe diskrete për dekada të tëra, të bëra nga materiale të thjeshta, të përditshme të ngarkuara me referenca autobiografike.

Onur tregon një histori ndjellëse duke përdorur një qasje minimaliste dhe tregues të heshtura të muzikës, duke kthyer një sy kritik mbi gjendjen bashkëkohore dhe në mënyrë të pashmangshme pandeminë, të cilat të dyja paraqesin kërcënim për të ardhmen e botës. Onur përshkruan një luftë të zhvilluar nga macet dhe minjtë, të bashkuar kundër logjikave qeverisëse të antropocentrizmit (njeriu në qendër të botës) , i cili dëmton natyrën dhe planetin duke sunduar mbi ta me arrogancë.

Foto nga  Hadiye Cangokce

Figura të krijuara me përkuljen dhe përdredhjen e telave metalike kërcejnë, bëjnë muzikë, udhëtojnë dhe bien në dashuri. Ndërsa disa janë pezulluar në hapësirë, të tjerët duket se rikrijojnë një përrallë apo fabul me kokat e tyre prej topit të ping-pongut dhe rrobat shumëngjyrëshe të bëra nga letra. I krijuar si skenat e një shfaqjeje skenike, instalacioni hap derën në një botë të re dhe emocionuese.

Në një kohë kur jeta e të gjithëve është kthyer përmbys, kur të gjitha të vërtetat e njohura vihen në dyshim, Onur edhe një herë i lë të gjitha pritshmërite  mënjanë  për të vendosur shkallën e saj, duke ofruar një kryevepër rreth konceptimit të botëve alternative, krijimit të gjuhëve të reja, mësimit nga jo-njerëzit dhe për të dashuruar dhe jetuar së bashku.

PAVILIONI I BELGJIKËS

NATYRA E LOJËS

Artist: Francis Alÿs
Kuruar: Hilde Teerlinck

Photo nga Roberto-Ruiz

Është e vështirë të mos prekesh nga instalacionii i më shumë se dyzine filmash nga artisti belg që kapin fëmijët në lojë. Të xhiruar për më shumë se 20 vjet në Afganistan, Belgjikë, Kanada, DR Kongo, Hong Kong, Meksikë dhe Zvicër, filmat tregojnë fëmijë të përfshirë në lojëra të ndryshme, të bashkuar nga një fokus i përbashkët. Është një djalë i vendosur që rrotullon një gomë në një kodër vetëm për t'u ngjitur brenda saj për t'u rrokullisur; një vajzë e vogël që kapërcen me përpikëri të çarat e trotuareve; një grup fëmijësh që garojnë me kërmijtë. Është një instalacion që të bën të mendosh për problemet e mëdha në botë – ndryshimin e klimës, luftën, pabarazinë – pa i përmendur fare ato.

PAVILIONI I KOREAS

GYRE

Artist: Yunchul Kim
Kuruar: Youngchul Lee
 

Ekspozita e kuruar nga Young-chul Lee është frymëzuar nga një poemë e vitit 1919 e William Butler Yeats e quajtur "Ardhja e Dytë", në të cilën poeti irlandez përshkruan se si një "vorbull e zgjeruar" do të ndërsente anarkinë në botë.

Kim e kthen pavijonin në botën e vet, ose 'trupin e gjallë', të pushtuar nga veprat e tij dinamike që synojnë të zgjojnë shqisat e vizitorëve në ciklin e vazhdueshëm të fillimeve dhe mbarimeve. Instalacione spektakolar që  pasqyrojnë praktikën transdisiplinore të artistit duke përzier  artin, letërsinë, mitologjinë, filozofinë dhe shkencën.

 Chroma-V.Korean Pavilion foto nga  Roman März

Në qendër të ekspozitës është Chroma V (2022) 50 metra e gjatë. E ngatërruar në një nyjë të madhe, skulptura në formë gjarpri lidh të gjitha veprat e artit dhe hapësirat përreth së bashku, si nervat qendrorë që lidhin pjesë të ndryshme të trupit. Ndërsa merr sinjale nga një ekspozitë tjetër, Argos - Diejtë e fryrë, skulptura fillon të pulsojë dhe të marrë frymë.

Mbas Chroma V, gjendet Gyre, i cili ilustron 'botën si një labirint' ku materia, koha, objektet dhe qeniet ndërveprojnë dhe bashkëekzistojnë. Prezantimi i tij, "Gyre", përbëhet nga pesë trupa të prekshëm dhe të ngatërruar të frymëmarrjes, por duke mos shfaqur asgjë njerëzore. Realizimi i këtyre pesë skulpturave të mëdha kinetike është vërtet i shkëlqyeshëm dhe secila prej mekanizmave vazhdimisht pulson dhe rrjedh ndërsa komunikon me një tjetër ndërkohë që nxjerr tinguj insektesh. Vepra krijon një portal për soditje mbi universin dhe ekzistencën.

PAVIJONI I GJERMANISË

Zhvendosja e një strukture

Artist: Maria Eichhorn
Kurator: Yilmaz Dziewior

Zhvendosja e një strukture përbëhet nga një numër komponentësh që ndërveprojnë. Ideja fillestare e Eichhorn ishte të zhvendoste Pavijonin Gjerman gjatë kohëzgjatjes së Bienales dhe më pas ta rimontonte me besnikëri në vendin e tij origjinal. Zhvendosja e përkohshme e ndërtesës do të linte një hapësirë boshe, duke rritur fluksin në zonën e pazhvilluar të Giardini-t, e projektuar fillimisht si një park publik, si dhe mjedisin vizual dhe hapësinor përreth pavioneve përbri.

Mungesa e Pavijonit Gjerman do të hapte hapësirë ​​për lëvizje, reflektim dhe shqyrtim të kushteve në të cilat ekspozohet arti në kontekstin e Bienales me pavionet e tij kombëtare.

“Pavijoni gjerman përfaqëson një sfidë për artistët në disa nivele krejtësisht të ndryshme. Me çdo përpjekje për dekonstruksion, njeriu përballet sërish me të. Unë e konsideroj pavijonin gjerman jo si diçka të izoluar, por si pjesë të një ansambli, në ndërveprim me pavionet e tjera dhe pjesëmarrjen e vendeve të tjera në aspektin e zhvillimeve kombëtare-territoriale dhe gjeopolitike, globale-ekonomike dhe ekologjike.” Maria Eichhorn